Trả lời thư nhanh: Nói về cách ráp mạch phát sóng điều biên (AM)

29 Tháng Tám 2015

Thư Bạn đọc: Nội dung thư viết như sau:

Điện thư trả lời:

Chào em

Em muốn ráp máy phát AM, đơn giản nhất là em tìm mua một máy thu thanh AM đời cũ chạy bằng transistor, sau đó dùng bộ phận dao động RF của máy tạo ra sóng mang RF, và dùng mạch tăng âm trong máy để khuếch đại tín hiệu âm thanh, kế đó cho tín hiệu âm thanh điều chế biên độ lên sóng mang, đưa tín hiệu sóng mang tần cao này lên anten là phát ra sóng AM. Bảo đảm thành công 100%. Cái bất tiện của mạch phát sóng AM là bộ anten khá cồng kềnh, nhưng nếu chỉ ráp để "học hỏi" thôi thì mạch rất dễ ráp. Khi có dịp tôi sẽ viết bài trên trang web nhà phuclanshop.com về đề tài này. Mong em đón đọc.

Rất tiếc tôi không xem được 2 sơ đồ mà em gửi cho tôi, nên không góp ý được, em hãy dán 2 sơ đồ đủ rõ này vào trang word rồi gửi cho tôi, tôi sẽ cho ý kiến sau, nhé! Chào, chúc học hành tiến bộ. VKH

Nhận được điện thư tiếp theo:

em chào Thầy.

em cảm ơn Thầy đã dành thời gian trả lời thư ạ.

Em cũng coi trên trang web phuclanshop của Thầy cũng có bài viết về sóng điện từ,nhưng em vẫn chưa đủ cơ sở để thiết kế mạch của mình ạ.

em xin Thầy chỉ cho vài chỗ để chọn hướng thiết kế theo như ý của Thầy đã nói ạ,chẳng hạn mạch của em yêu cầu:

- công suất phát

- khoảng cách phát

- tần số phát.

căn cứ vào các yêu cầu trên thì em phải làm từ tầng nào Thầy ạ?
Mong nhận được thư trả lời của Thầy sớm.

Em cảm ơn Thầy.

chúc Thầy luôn vui khỏe để có nhiều bài viết hay trên phuclanshop ạ

Em chào Thầy.

Qua yêu cầu thư như trên, tôi tạm dừng bài viết tiếp về "Cách dùng bàn phím trên ic lập trình AT89C51" để trả lời câu hỏi về mạch phát sóng AM. Mong các Bạn chờ xem tiếp chuyên đề viết tiếp về ic lập trình trong các bài tiếp theo.

Cho ý kiến về sơ đồ mạch điện gửi kèm theo thư của Bạn đọc:

Ý kiến người chủ biên trang web phuclanshop.com: Sơ đồ này tôi cũng đã tìm thấy trên các trang mạng, nó có thể phát sóng AM hay không? Theo tôi, đây là mạch phát tổng hợp, vừa có tác dụng điều biên (AM), lại vừa có tác dụng điều tần (FM). Mạch dính các khuyết điểm lớn sau:

Nếu dùng Q2 làm tầng dao động tạo sóng mang RF, thì với mạch cộng hưởng đặt trên chân C có trị như sơ đồ, mạch dao động này sẽ tạo ra tần số thấp phù hợp với dãy sóng dùng cho dãy tần AM (không phù hợp với dãy tần FM). Nhưng mạch dao động nầy rất yếu, không có đủ công suất phát sóng. Tín hiệu âm tần (tức lời ca tiếng nói vào mạch qua ống nói micro) chỉ qua một tầng khuếch đại với Q1, lại ráp như sơ đồ trên, sẽ không có đủ công suất để thực hiện sự điều chế lên sóng mang. Tín hiệu điều chế lại đưa vào chân B của Q2, nó sẽ có tác dụng vào điện dung liên cực C-B của Q2 nên chỉ phù hợp với sự điều tần, không phù hợp với sự điều biên, nhưng do mạch cộng hưởng lại có tụ xoay trị lớn, nên sự điều tần bằng cách làm thay đổi tụ liên cực C-B cũng không có hiệu quả. Tóm lại, mạch sẽ không phù hợp cho việc phát sóng AM và cả sóng FM nữa.

Theo tôi, trên mạng luôn có rất nhiều sơ đồ mạch điện miễm phí chỉ đáng dùng để cho chúng ta tham khảo. Có rất nhiều cái "rất làm mất thời giờ" của chúng ta, do đó, khi duyệt xem các sơ đồ mạch điện, trước hết Bạn nên tìm vào các trang web chuyên ngành, tôi rất mong trang web phuclanshop.com sẽ trở thành một trong nhiều địa chỉ mà Bạn sẽ thường xuyên ghé vào để tìm hiểu, trao đổi và học tập.

Tự ráp mạch phát sóng điều biên.

Trước hết hãy tìm hiểu sơ đồ khối một máy phát sóng AM.

Muốn có một máy phát sóng điều biên, Bạn cần có các mạch điện sau:

1. Mạch dao động tạo ra tín hiệu dạng sin có tần số nằm trong khoảng 400KHz đến 22MHz dùng làm sóng mang. Mạch dao động này phải có hệ số ổn định tần số thật tốt để tránh "hiện tượng lạc sóng". Do vậy trong các máy phát sóng chuyên nghiệp người ta dùng lò thạch anh, tức đặt thạch anh định tần trong một lò ổn nhiệt, nhờ vậy mạch sẽ cho tần số sóng mang rất rất ổn định.

2. Mạch khuếch đại RF. Muốn sóng RF phát đi xa, chúng ta phải có tín hiệu sóng mang có công suất lớn. Điều này rất dễ hiểu, chúng at biết ngọn đèn khi được cấp điện cũng phát ra tia sáng, đó cũng chính là sóng điện từ trường, vậy nếu ngọn đèn có công suất càng lớn thì vùng phủ sáng sẽ càng rộng. Khi ráp mạch khuếch đại công suất RF điều cần chú ý là sự phối hợp đúng trở kháng giữa các tầng, nếu sai trở kháng, công suất truyền đi sẽ rất yếu.

3. Mạch âm tần dùng khuếch đại tín hiệu lời ca tiếng nói, tín hiệu âm tần có dãy tần trong khoảng từ 20Hz đến 20000Hz, chúng ta sẽ cho tín hiệu này "gắn vào sóng mang", công việc này gọi là sự điều chế. Công suất của tín hiệu âm tần sẽ tùy theo cường độ của sóng mang, thông thường chúng ta sẽ dùng một nút chỉnh âm lượng, volume, để định hệ số điều chế.

4. Mạch điều chế, ở mạch này chúng ta sẽ cho "gắn" tín hiệu âm thanh tần thấp vào với tín hiệu sóng mang tần cao và sau cùng sẽ cho tín hiệu đã điều chế lên Anten phát, từ Anten phát sẽ bắn ra các tia sóng vào không gian. Lúc này ở chung quanh chúng ta có thể dùng các máy thu để bắt được tín hiệu của mạch phát.

* Nếu cho tín hiệu âm thanh làm thay đổi tần số của sóng mang, chúng ta có mạch phát sóng điều tần, thường gọi là FM (Frequency Modulation, 调频)

* Nếu cho tín hiệu âm thanh làm thay đổi biên độ của sóng mang, chúng ta có mạch điêu chế biên độ, thường gọi là AM (Amplitude Modulation, 调幅)

Sơ đồ mạch điện một máy thu thanh AM 6 transistor.

A. Giải thích sơ đồ khối một máy thu thanh AM siêu ngoại sai

Từ sơ đồ khối trên Bạn thấy:

Người ta dùng mạch cộng hưởng làm bẩy sóng, nó dùng để "bắt các sóng có tần số đã chọn trong không gian" và đưa tín hiệu này vào mạch trộn sóng dời tần. Ở đây đã có một mạch dao động tại chổ tạo ra tín hiệu tần cao để đưa vào mạch trộn sóng dời tần. Dùng tính phi tuyến của mạch trộn sóng, cho trộn hai tín hiệu, một bắt vào từ bẩy sóng và một tạo ra từ bộ dao động, ở ngả ra sẽ có các tín hiệu phách, trong đó tín hiệu ngoại sai là 455KHz sẽ được lọc lấy trên biến áp cộng hưởng, tín hiệu ngoại sai này quen gọi là tín hiệu trung tầng IF, người ta cho khuếch đại tín hiệu trung tần IF để tăng độ nhậy của máy thu. Khi tín hiệu IF đã đủ lớn, đưa tín hiệu này vàotầng tách sóng, ở tầng tách sóng, tín hiệu âm tần vốn cho "gắn trên biên độ" của sóng mang sẽ được tách ra, và sau khi qua mạch lọc, người ta loại bỏ thành phần sóng mang và lấy ra tín hiệu âm tần, cho tín hiệu âm tần vào mạch khuếch đại âm thanh, khi tín hiệu lời ca tiếng nói đã đủ mạnh thì cho kích thích làm rung màn loa, phát ra tiếng. Toàn mạch được nuôi bằng mạch nguồn nuôi DC.

Đó là nguyên lý làm việc của loại máy thu siêu ngoại sai. Có Bạn hỏi siêu ngoại sai là gì? Theo chữ giải thích thì siêu 超 là cao, ngoại 外 là ngoài và sai 差 là sai biệt, là phép toán trừ，superheterodyne 超外差. Một thí dụ:

Khi Bạn dùng bẩy sóng bắt vào tín hiệu RF có tần số sóng mang là 1000KHz, lúc này mạch dao động trong máy sẽ tạo ra tín hiệu tần cao có tần số là 1455KHz. Khi cho hai tín hiệu này vào một linh kiện có tính phi tuyến, như mối nối B-E của một transistor chẳng hạn, ở ngả ra chúng ta sẽ có tín hiệu dạng phức, trong đó có chứa đến 4 thành phần tín hiệu: một có tần số là 1000KHz, một có tần số 1455KHz, một khác là 2455KHz (do cộng 1000KHz + 1455KHz mà có) và một khác nữa là 455KHz (do trừ 1455KHz - 1000KHz mà có). Người ta sẽ dùng bộ lọc cộng hưởng gồm cuộn dây và tụ điện đặt trong biến áp cộng hưởng để lọc lấy thành phần tín hiệu 455KHz, chính tín hiệu 455KHz này là tín hiệu IF ngoại sai, và nó sẽ được cho khuếch đại cho đủ mạnh trước khi đưa vào mạch tách sóng để lấy ra tín hiệu âm tần.

Như vậy, ở máy thu siêu ngoại sai, luôn dùng một tần số tạo ra từ mạch dao động tại chổ để chodời tần số sóng mang ra tần số 455KHz. Khi Bạn chỉnh bẩy sóng để tìm bắt một đài phát thanh khác thì đồng thời Bạn cũng phải cho điều chỉnh tần số của mạch dao động, để sao cho với phép toán trừ chúng ta luôn có tín hiệu IF có tần số là 455KHz.

Bạn lại hỏi làm vậy để chi, sao không khuếch đại trực tiếp các tín hiệu RF vừa bắt được ở bẩy sóng Anten?

Trả lời: Vì trong kỹ thuật người ta dễ thiết kế các mạch khuếch đại cao tần có độ lợi lớn, hệ số ổn định cao, nhưng loại mạch này chỉ làm việc tốt trên một tần số cố định thôi, rất khó thiết kế các mạch khuếch đại cao tần làm việc ổn định trên nhiều tần số khác nhau. Đó chính là lý do mà người ta phải dùng đến kỹ thuật trộn sóng để dời tần và đã gọi loại máy thu này là máy thu siêu ngoại sai.

B. Tìm hiểu một máy thu thanh AM 6 transistor "kinh điển"

Giải thích sơ đồ mạch điện:

(1). Giải thích mạch trộn sóng dời tần.

Trong mạch transistor Q1 dùng làm tầng trộn sóng dời tần (Mixer). Nó được cho phân cực làm việc trong vùng phi tuyến. Điện trở 150K và tụ 0.022uF cấp áp phân cực cho chân B, điện trở 2.2K dùng để định dòng Ie trên chân E. Sóng điện từ trường có trong không gian được bắt vào ở bẩy sóng, bẩy sóng tạo bởi cuộn Anten và tụ xoay VC1, tín hiệu này đưa vào chân B, bộ dao động tạo bởi cuộn dao động và tụ xoay VC2 được kích chạy bởi dòng Ic cho chảy qua cuộn thứ cấp, tín hiệu dao động qua tụ 103 cấp cho chân E, mạch dùng tính phi tuyến của mối nối B-E để trộn sóng và tạo ra tín hiệu phức trong đó có 4 thành phần tần số, trong đó phần hiệu của hai tần số đã được chọn là 455KHz, tín hiệu này sẽ được lọc lấy bởi biến áp cộng hưởng IFT1.

Do để luôn có tín hiệu IF 455KHz, nên khi dùng VC1 làm thay đổi tần số ở bẩy sóng thì đồng thời cũng phải cho thay đổi tần số của mạch dao động với tụ VC2, việc cùng lúc xoay 2 tụ điện để tìm bắt các đài khác được gọi là sự đồng chỉnh. Để thực hiện được sự đồng chỉnh trong dãy sóng AM, người ta trang bị thêm các tụ tinh chỉnh CT và dùng lõi chỉnh ferit được cho các cuộn dây.

Tóm lại, tín hiệu vào mạch này là các sóng điện từ bắt được trong không gian, tín hiệu ra khỏi mạch này là tín hiệu IF có tần số là 455KHz, tín hiệu IF cho ra trên cuộn thứ cấp của biếp áp cộng hưởng IFT1, biến áp này thường có lõi chỉnh sơn màu vàng. Lõi chỉnh của cuộn dao động thường được sơn màu đỏ.

Muốn biết mạch có dao động hay không, Bạn cấp điện cho mạch và dùng một máy thu thanh AM tốt, đặt máy thu thanh gần mạch dao động, chỉnh nhẹ tụ xoay của máy thu, khi chỉnh đến một vị trí mà ở máy thu nghe được tiếng ồn, khi đưa máy thu ra xa thì mất tiếng ồn, dấu hiệu này chứng tỏ mạch dao động đã có chạy.

(2). Giải thích mạch khuếch đại trung tần 455KHz và mạch AGC.

Với máy thu AM, tín hiệu có tần số IF là 455KHz, người ta thường dùng 2 tầng khuếch đại IF để khuếch đại tín hiệu này nhầm tăng độ nhậy cho máy. Trong mạch dùng 2 transistor 9013 để khuếch đại tín hiệu và dùng 3 bộ biến áp cộng hưởng IFT1 vàng - IFT2 trắng - IFT3 đen để lọc tần, nó chỉ lọc lấy tín hiệu 455Kz. Ở tầng khuếch đại IF1, điện trở 220K cấp dòng phân cực cho chân B, chân E định dòng với điện trở 1K và tụ 104. Do tầng này phải chịu tác dụng của mạch AGC nghịch, nên nó được cho làm việc ở vùng Ic nhỏ. Công dụng của mạch AGC là giữ cho cường độ âm thanh luôn ổn định dù cho sóng bắt vào máy có lúc mạnh lúc yếu.

Nguyên lý làm việc của mạch AGC nghịch ra sao?

* Khi sóng vào yếu, biên độ tín hiệu âm thanh ra ở tầng tách sóng sẽ giảm, vậy qua mạch lọc 15K và tụ 1uF, transistor 9013 sẽ cho tăng dòng Ic, đồ thị ở hình vẽ cho thấy, nếu tăng dòng Ic, hệ số khuếch đại beta β sẽ tăng, điều này sẽ làm tăng độ lợi của tầng khuếch đại, như vậy âm thanh sẽ không bị giảm xuống.

* Ngược lại, nếu sóng thu vào mạnh, mạch AGC sẽ làm giảm dòng Ic, đồ thị cho thấy, Ic giảm sẽ làm giảm hệ số khuếch đại beta β của transistor, điều này sẽ làm giảm độ lợi, và như vậy tiếng sẽ không tăng lên mạnh.

Tầng khuếch đại IF2 được cho phân cực làm việc với độ lợi lớn. Điện trở 68K và 10K dùng cấp phân cực cho chân B. Điện trở 470 và tụ 104 dùng định mức dòng làm việc Ie. Tín hiệu lấy ra trên cuộn thứ cấp của biến áp cộng hưởng IFT3 sẽ đưa vào tầng tách sóng. Bạn chú ý: Để tín hiệu lấy ra có biên đủ cao, người ta cho quấn cuộn thứ cấp trong biến áp IFT3 nhiều vòng hơn.

(3). Phân tích mạch tách sóng.

Hình vẽ cho thấy tín hiệu lấy ra trên cuộn thứ cấp của IFT3 đã có biên độ đủ cao, trong tín hiệu này, tần số trung tâm là 455KHz, nhưng trên bao hình của tín hiệu này là tín hiệu âm thanh (do dùng kỹ thuật điều chế biên độ, AM). Người ta dùng một diode Ge và với cách mắc của diode tách sóng này, nó cắt bỏ nửa phần pha dương của tín hiệu và giữ lại nửa phần pha âm. Trong mạch dùng bộ lọc với tụ 102, điện trờ 1K và tụ 103 để lọc bỏ thành phần sóng mang tần cao và lọc lấy thành phần tín hiệu âm thanh vốn có tần số thấp. Tín hiệu âm thanh đưa đến nút chỉnh âm lượng với chiết áp 10K. Chúng ta chú ý: Mức áp trung bình của tín hiệu âm thanh còn dùng cho mạch ổn biên AGC. Mức áp trung bình âm càng lớn thì transistor IF1 sẽ bị cho phân cực yếu và giảm dòng Ic, và khi mức áp trung bình càng nhỏ thì transistor IF1 sẽ cho phân cực mạnh hơn và làm tăng dòng Ic. Việc thay đổi dòng Ic sẽ làm thay đổi độ lợi của tầng khuếch đại IF1.

(4). Mạch khuếch đại âm tần.

Để có công suất âm thanh đủ lớn, người ta dùng mạch khuếch đại công suất âm tần, quen gọi làmạch tăng âm. Sơ đồ cho thấy, Q4 là tầng tiền khuếch đại với điện trở 68K và 10K dùng để lấy điện áp phân cực cấp cho chân B. Trên chân E định dòng với điện trở 220Ω và lọc bỏ tác dụng hồi tiếp nghịch với tụ 220μF. Tín hiệu lấy trên cuộn sơ cấp của biến áp đảo pha T1. Do tầng công suất dùng kiểu mạch khuếch đại kéo đẩy với Q5, Q6 nên ở ngả vào cần có biến áp đảo pha T1 và ở ngả ra cần có biến áp xuất âm T2. Điện trở 2.2K và nhiệt trở TH dùng bù nhiệt và sửa méo tại giao điểm của tín hiệu. Trên chân E dùng điện trở nhỏ ohm 1Ω làm cân bằng dòng điện kéo đẩy cho Q5, Q6. Người ta dùng biến áp T2 để tạo phối hợp đúng trở kháng của Loa với nội trở ngả ra của tầng công suất để lấy được công suất ra cực đại. Trên đường nguồn đặt mạch lọc với điện trở 150Ω và tụ ổn áp 220μF nhầm để tránh hiện tượng dao động boating.

Tóm lại, với mạch tăng âm này, Bạn sẽ có tín hiệu âm thanh đủ lớn để kích thích làm rung màn loa phát ra tiếng cho nhiều người cùng nghe.

Ghi nhận: Khi ráp máy phát AM, Bạn cần phải có tín hiệu âm thanh phải đủ mạnh để có thể điều chế tín hiệu âm thanh gắn vào biên độ của sóng mang. Do đó, mạch tăng âm rất cần thiết trong các máy phát AM, ngược lại ở máy phát FM, sự điều chế không cần có tín hiệu âm thanh quá lớn cũng được.

Các phân tích trên giúp Bạn hiểu rõ nguyên lý vận hành của một máy thu thanh AM kinh điển ráp với 6 transistor, ở phần tiếp theo tôi sẽ trình bày cách biến đổi các mạch điện này để làm một máy phát AM dùng cho học tập. Từ các hiểu biết trên, chúng ta sẽ hiểu rất rõ các công việc phải làm để có một máy phát sóng AM dùng cho các máy thu thanh AM thông dụng.

Cách ráp máy phát thanh AM công suất nhỏ dùng cho học tập.

Lời người soạn: Tôi là một giáo viên dạy nghề điện tử, tự hành ngề trong mấy chục năm qua với một chủ trương bất biến là luôn cung cấp các thông tin dùng cho công việc học tập và chỉ cho học tập. Do đó, các bài viết chỉ đến cấp độ học tập mà thôi, không tham gia thiết kế các thương phẩm, do đó mong các Bạn đừng yêu cầu tôi giải quyết các vấn đề có liên quan đến kinh tế, như chế tác các sản phẩm, giải quyết các công trình mà Bạn đang nhận, hay làm giúp các luận án tốt nghiệp ...Mong Bạn thông cảm.

1. Phân tích máy phát AM qua một sơ đồ khối

Sơ đồ khối cho thấy, một máy phát sóng AM, gồm có 5 phần:

* Dao động tạo sóng mang. Bộ phận này dùng tạo ra tín hiệu dạng sin có tần số trong khoảng 400KHz đến 22MHz, người ta dùng dãy sóng này làm sóng mang cho băng tần AM.

* Mạch khuếch đại âm tần. Tín hiệu âm thanh như lời ca tiếng hát sẽ được cho khuếch đại để có công suất đủ lớn dùng để cấp cho mạch điều chế biên độ. Trong mạch này ph̉i có nút chỉnh biên, volume, dùng để định hệ số điều chế.

* Mạch điều chế biên độ. Công dụng của mạch này là "cho gắn" tín hiệu âm thanh có tần số thấp vào biên độ của tín hiệu sóng mang vốn có tần số cao.

* Mạch khuếch đại RF. Công suất phát, tầm phủ sóng tùy thuộc vào công suất của tín hiệu RF. Tín hiệu RF có công suất càng lớn, tầm phủ sóng càng rộng.

* Nguồn nuôi. Các bộ phận trong mạch cần được cấp nguồn để hoạt động, nếu là loại máy phát xách tay, Mạch có thể được nuôi bằng nguồn pin 9V hay 12V.

2. Tìm hiểu một mạch phát sóng AM công suất nhỏ.

Nếu nhìn kỷ sơ đồ mạch điện trên, Bạn thấy, chúng ta đã có các thay đổi sau:

Thứ 1: Dùng transistor Q7 làm mạch khuếch đại ống nói. Tín hiệu âm thanh lấy vào qua một micro điện dung. Điện trở 4.7K dùng cấp dòng phân cực cho transistor FET có trong ống nói. Tín hiệu âm thanh qua tụ liên lạc C17 vào chân B của Q7. R15 là điện trở cấp dòng phân cực cho chân B của Q7. R17 là điện trở tạo hồi tiếp nghịch trên chân E và R16 là điện trở định áp cho chân C và cũng là điện trở lấy tín hiệu. C18 là tụ liên lạc ở ngả ra, đưa tín hiệu âm thanh vào nút chỉnh Volume. Tín hiệu âm thanh sẽ vào mạch tăng âm và sau cùng sẽ xuất hiện trên cuộn thứ cấp của biến áp xuất âm.

Thứ 2: Chúng ta dùng mạch dao động của máy thu thanh để tạo ra sóng mang, mạch dao động định tần theo cuộn dao động và tụ xoay VC2, dùng mạch này chúng ta tạo ra tín hiệu RF dùng làm sóng mang. Vậy tần số sóng mang sẽ tùy theo nút chỉnh VC2.

Thứ 3: Chúng ta dùng cuộn Anten và tụ xoay VC1 để tập trung năng lượng của sóng mang trong mạch cộng hưởng và sẽ cho tín hiệu này phát vào không gian qua dây Anten. Bạn để ý, sẽ thấy cuộn Anten cho ghép nối tiếp với cuộn thứ cấp của biến áp xuất âm rồi đến mạch nguồn nuôi, dùng cách ghép này chúng ta sẽ "gắn được" tín hiệu âm thanh vào biên độ của sóng mang và đã thực hiện được kiểu điều chế biên độ, hay còn gọi là AM, Amplitude Modulation.

3. Cách tăng công suất phát sóng của máy phát AM.

Dĩ nhiên nếu Bạn muốn có công suất phát mạnh hơn, Bạn phải dùng thêm mạch khuếch đại RF. Trong mạch này chúng ta dùng thêm tầng khuếch đại RF với Q8. Transistor Q8 cho làm việc ở hạng C, tín hiệu qua biến áp L1, L2 cho vào chân B, trên chân E có mạch tự phân cực với R18 và tụ C19. Tín hiệu lấy ra trên chân C với cuộn L-anten. Để có kiểu điều chế biên độ, cuộn L-anten cho ghép nối tiếp với cuộn thứ cấp của biến áp xuất âm để lấy nguồn.

Khi ráp xong mạch điện này, mạch được cấp điện, Bạn dùng một radio AM đặt gần mạch phát, điều chỉnh tụ xoay của máy thu và cả tụ xoay trên mạch phát, phải chỉnh từ từ để tìm ra được tần số phát, lúc bắt được tín hiệu của mạch phát, Bạn sẽ nghe loa của máy thu hú mạnh. Lúc này Bạn dời máy thu ra xa và chỉnh thận trong tụ xoay và lõi từ ferit ở mạch phát, nếu chỉnh đúng tầm phát sẽ rất xa, trên vài trăm mét. Mạch máy phát AM này rất dễ hoạt động, cơ hội thành công cao, nếu thích hãy ráp thử xem.

Tóm lại, để trả lời thư của bạn Nguyen Tien Chuan:

* Tần số phát của mạch này có thể thay đổi trong dãy từ 600KHz đến 1600KHz, dãy sóng trung MW.

* Công suất phát khoảng vài trăm mW. Có thể tăng công suất phát nếu thêm mạch khuếch đaị RF.

* Tầm phủ sóng ở đồng trống khoảng vài trăm mét.

Qua bài trên Bạn thấy để thiết kế một mạch phát sóng AM, Bạn cần biết:

- Mạch dao động tạo sóng mang dạng sin. Tạo ra dãy tần trong khoảng 400KHz đến 22MHz.

- Mạch khuếch đại tín hiệu âm tần. Cho công suất khoàng vài Watt.

- Mạch điều chế biên độ. Cách gắn tín hiệu âm thanh vào biên độ của sóng mang.

- Mạch khuếch đại RF. Cho công suất vài Watt nếu muốn có tầm phát trên vài ngàn mét.

- Mạch nguồn nuôi. Nguồn nuôi DC có công suất đủ dùng.

Kể chuyện nghề thợ 45 năm trước, một kỷ niệm không bao giờ quên.

45 năm trước, lúc tôi vừa tròn 20 tuổi, trong tay đã có nghề sửa chữa TV đèn và các máy thu thanh bán dẫn. Lúc đó tôi mở một tiệm sửa chữa điện tử ở gần một bến xe lam ở một tĩnh nhỏ ven biển, lúc bình thường thì nhận sửa máy, chiều chiều thì tập trung nhiều người bạn bè lại để dạy nghề.

Thời đó, ở dưới quê nhiều nhà đã có radio transistor chạy pin, cái họ thích nghe là các chương trình cải lương, ca cổ nhạc, chương trình xổ số kiến thiết...Lúc đó nhà nước chỉ có vài đài phát thanh, mà giờ phát thanh thì không phát suốt 24 giờ, về đêm và sáng sớm thường không có đài.

Cứ mỗi buổi sáng tinh mơ, đã có nhiều người dưới quê lên sắp hàng trước cửa tiệm nhờ tôi sửa máy, thường là các máy radio transistor, tôi thường phải sửa nhanh ngay cho khách để họ còn kịp đáp xe lam về để còn lo việc đồng án. Không có đài phát thanh làm sao cân và thử được máy cho khách? Tôi nghĩ mình phải tự ráp một máy phát thanh để dùng cho việc thử máy thôi.

Nghĩ là làm, trước hết tôi gôm các tư liệu lại, thường là các tạp chí tiếng Hoa, như "Thế giới vô tuyến điện", "Chế tác vô tuyến điện", "Vô tuyến điện nghiệp dư"..., lúc đó tư liệu điện tử tiếng Việt có rất ít, rất hiếm. Tôi phân tích các sơ đồ khối của nhiều máy phát AM, nhưng các mạch điện cụ thể thì chạy bóng chân không nên không phù hợp. Từ các sơ đồ khối mạch phát sóng AM này, tôi thấy trong sơ đồ khối của các máy thu bán dẫn cũng có các khối chức năng tương tự. Tôi đã mạnh dạn sắp xếp lại các mạch điện của một máy thu thanh 6 transistor để làm mạch phát sóng AM.

Tôi bỏ bẩy sóng, tách lấy mạch trộn sóng dời tần và tách lấy mạch dao động nội, dùng mạch dao động của radio để tạo ra sóng mang. Tôi lấy cuộn dao động có lõi chỉnh màu đỏ, ghép với tụ xoay lá nhôm để định tần, vì tôi muốn có máy phát phát sóng ở band sóng trung MW. Tôi gắn ngả ra của một máy hát đĩa vào nút chỉnh Volume của radio để có tiếng nhạc phát ra ở loa. Tôi tách đường masse của cuộn thứ cấp của biến áp xuất âm, rồi cho đấu nối tiếp cuộn dây thứ cấp này vào ngả ra của tầng trộn sóng để thực hiện việc điều biên, Amplitude Modulation. Sau khi đã "chế biến lại xong" phần mạch của một máy thu thanh 6 transistor thành một máy phát thanh AM. Tôi nối ngả ra của mạch cao tần lên một dây anten dài căn ngang bàn sửa chữa.

Phút hồi họp bắt đầu... Tôi cấp điện cho mạch phát sóng AM, và dùng một máy thu thanh cẩn thận rà tìm đài. Thật khoái chí, vì máy thu thanh đã bắt được sóng của mạch phát AM tự chế, chỉnh thử nút Volume để thay đổi hệ số điều chế, chất lượng âm thanh thu được nghe cũng rất hay. Thế là từ đó, tôi không còn bị động nữa, dù trong ngày dài hay suốt đêm thâu, bất cứ lúc nào tôi cũng có thể thử được máy cho khách và nhất là cho khách nghe các tuồng cải lương mà họ thích, như "Lan và Điệp", "Nửa đời hương phấn"... Đó là một kỷ niệm thật khó quên.

Giây phút thư giãn.... Bạn hãy cùng tôi đi dạo một vòng thành phố Quincy. Quincy nằm ở phía nam của Boston. Boston là thủ phủ của bang Massachussets. Boston là vùng đất kinh kỳ của Mỹ, nơi đây có học viện MIT, trường đại học Harvard và rất nhiều thư viện, viện bảo tàng nổi tiếng khắp toàn cầu.